Μια κυπριακή παροιμία λέει: «το ‘αν’ το φυτέψανε και δεν φύτρωσε».
Το καλοκαίρι του 1974, υποστήκαμε μια ήττα. Πολιτική, στρατιωτική και ψυχολογική. Από τότε και για 49 χρόνια δημιουργήθηκαν πολλά «αν», ως ερωτηματικά, στα οποία κανείς δεν θα μπορέσει να δώσει ποτέ απαντήσεις.
Αν η χούντα δεν είχε αποσύρει την ελληνική μεραρχία;
Αν ο Μακάριος δεν είχε συγκρουστεί με τον Ιωαννίδη;
Αν δεν γινόταν το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου;
Αν τα ελληνικά υποβρύχια χτυπούσαν τον τουρκικό αποβατικό στόλο;
Αυτό το τελευταίο «αν», επίσης δεν μπορεί να απαντηθεί, αλλά μπορεί να υπάρξει πιθανολόγηση μιας απάντησης.
Η άκρως απόρρητη έκθεση που συνέταξε ο Πλωτάρχης Βασίλειος Γαβριήλ, κυβερνήτης του υποβρυχίου «Γλαύκος» το 1974, με βάση τα πολεμικά ημερολόγια, καταδεικνύει πως η Ελλάδα, ίσως μπορούσε να διασώσει και το κύρος της και τη Κύπρο. Ωστόσο, αυτό που έλειπε, ήταν η βούληση της χούντας του Ιωαννίδη, η οποία παράπαιε για να σωριαστεί λίγο αργότερα σαν χάρτινος πύργος, παραδίδοντας ένα κομμάτι της Κύπρου στη Τουρκία.
Το 1974, το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό διέθετε τέσσερα υπερσύγχρονα υποβρύχια, τα οποία είχαν ναυπηγηθεί στη Γερμανία. Τα δύο εξ αυτών, το «Γλαύκος» και το «Νηρεύς», ταξίδεψαν μέχρι τα ανοικτά της Κύπρου ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η απόβαση (αποβίβαση) των Τούρκων στις ακτές της Κερύνειας, αλλά ανακλήθηκαν δύο φορές. Έτσι χάθηκε μια μάχη, γιατί ποτέ δεν δόθηκε.
Η απόρρητη έκθεση του Πλωτάρχη Γαβριήλ είναι μέρος του φακέλου της Κύπρου, και ρίχνει φως σε ένα μικρό κομμάτι των σκοτεινών γεγονότων του 1974. Μικρό κομμάτι μεν, αλλά ενδεικτικό της σύγχυσης, της έλλειψης βούλησης και της έλλειψης πραγματικού πατριωτισμού, αυτών που κινούσαν τα νήματα στην Αθήνα αγωνιώντας περισσότερο για τη δική τους τύχη παρά για τη τύχη της Κύπρου.
Με σήμα στο ΝΑΤΟ, τους κάρφωσαν στους Τούρκους
Την παραμονή της τουρκικής εισβολής, στις 19 Ιουλίου 1974, δεν υπήρχαν απλώς φήμες, αλλά σαφείς πληροφορίες, για τη συγκέντρωση τουρκικών στρατευμάτων στα τουρκικά παράλια απέναντι από τη Κύπρο. Οι πληροφορίες ανέφεραν την προετοιμασία αποβατικών πλοίων, αλλά οι άνθρωποι του Ιωαννίδη καθησύχαζαν πως έχουν διαβεβαιώσεις ότι δεν πρόκειται να συμβεί τίποτα και πρόκειται απλώς για συνήθεις ασκήσεις των Τούρκων. Ακόμα και όταν ο τουρκικός αποβατικός στόλος βρισκόταν έξω από τη Κερύνεια, οι οδηγίες ήταν: «Μην ανησυχείτε, διεξάγεται άσκηση».
Το ελληνικό ναυτικό από την προηγούμενη μέρα είχε βγάλει εκτός Ναυστάθμου τα υποβρύχια αρχικώς για ασκήσεις που στη συνέχεια μετατράπηκαν σε πολεμικές περιπολίες, χωρίς όμως οδηγίες για εμπλοκή. Σε εκείνες τις κρίσιμες στιγμές η Διοίκηση Υποβρυχίων στέλνει σήμα στο ΝΑΤΟ με αριθμό DY 541 και ενημερώνει για τις κινήσεις των υποβρυχίων. Το σήμα, γνωστοποιείται στα μέλη του ΝΑΤΟ και φυσικά στη Τουρκία, η οποία ξέρει πλέον τις κινήσεις των υποβρυχίων «Γλαύκος» και «Νηρεύς», που είχαν λάβει διαταγές να κατευθυνθούν στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου και να περιπολούν στα ανατολικά και τα δυτικά της Κερύνειας
Στην άκρως απόρρητη εκθεση του Πλωτάρχη Γαβριήλ αναφέρεται: «Ανεξαρτήτως υποχρεώσεως της ΣΥΒ ως προς την έκδοση SUBNOTE (DY541) τούτο δεν έπρεπε να εκδοθεί, διότι ούτως καθίστατο γνωστόν εις τους Τούρκους η περίπου θέσις των υποβρυχίων». Το σήμα αυτό είχε σταλεί στις 19 Ιουλίου 1974 στη 1:50 μμ, λίγες μόνο ώρες πριν γίνει η απόβαση στη Κερύνεια. Μέχρι σήμερα δεν έχει απαντηθεί πειστικά από κανένα εάν επρόκειτο για τραγική γκάφα, ή για μέρος κάποιας σκοτεινής συνωμοσίας. Ωστόσο είναι ένα γεγονός αδιαμφισβήτητο, καταγεγραμμένο ως ιστορικό στοιχείο.
Τους ζώναν τα φίδια
Ο κυβερνήτης του υποβρυχίου «Γλαύκος» παρά το ότι δεν είχε διαταγές από τις 15 Ιουλίου είχε αρχίσει να φορτώνει τορπίλες. «Η παραλαβή τορπιλλών» γράφει ο Πλωτάρχης Β. Γαβριήλ «εσυνεχίσθη καθ’ όλην τη διάρκειαν της νυκτός και ανεξαρτήτως τω υφισταμένων διαταγών, καθ’ όσον τη μεσημβρίαν επιστρέψας εκ της υπηρεσίας εις την οικίαν μου επληροφορήθην περί της ανατροπής εν Κύπρω του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και ως εκ τούτου εφοβήθην επιδείνωσιν της καταστάσεως».
Το τι προετοίμαζαν οι Τούρκοι στη Κύπρο, το γνώριζαν οι πάντες, πλην αυτών που όφειλαν να λάβουν μέτρα. Ο Πλωτάρχης Β. Γαβριήλ σε άλλο σημείο της εκθέσεως του γράφει: «Τας βραδυνάς ώρας της 18ης (Ιουλίου 1974) ηκρωώμην μεθ’ ετέρων δύο συναδέλφων μου την εκπομπήν της Ντώυτσε Βέλλε, ήτις ανεφέρετο εις την εν Κύπρω κατάστασιν, ως και εις την συγκέντρωσιν τουρκικών στρατευμάτων εις Αλεξανδρέτταν. Μετά το πέρας ταύτης απευθυνθείς προς τους συναδέλφους μου τους είπον ‘εάν δεν λένε ψέμματα, ως συνήθως, αύριον θα πρέπει να έχωμεν πόλεμον με τους Τούρκους’».
Την επόμενη μέρα οι κυβερνήτες των υποβρυχίων «Γλαύκος» και «Νηρεύς», Πλωτάρχες Γαβριήλ και Παναγιωτόπουλος κλήθηκαν στη Διοίκηση Υποβρυχίων και ο Διοικητής τους ενημέρωσε ότι «πρόκειται να αποπλεύσουν τα Υ/Β ΓΛΑΥΚΟΣ και ΝΗΡΕΥΣ, το ταχύτερον δυνατόν, προς επίδειξιν Σημαίας και εκδήλωσιν δυναμικής παρουσίας δια αναδύσεων και καταδύσεων εν όψει τουρκικών μονάδων».
Το σχέδιο «Κ», όπως Κύπρος
Ο πλωτάρχης Γαβριήλ, σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται στην έκθεση του, είχε φέρει αντίρρηση για τη χρησιμοποίηση των υποβρυχίων για σκοπούς επίδειξης σημαίας, αλλά η απάντηση που πήρε από τον Διοικητή των Υποβρυχίων ήταν, πως αυτές είναι οι οδηγίες του αρχηγού Ναυτικού Πέτρου Αραπάκη. Ενώ οι κυβερνήτες των δύο υποβρυχίων ενημερώνονταν για το σχέδιο «Κ» (κωδικός για τη Κύπρο), ειδοποιήθηκαν να από τον Αρχιεπιστολέα του Στόλου να αποπλεύσουν εντός μισής ώρας. Τα χρονικά περιθώρια ήταν τόσο στενά, που το υποβρύχιο δεν πρόλαβε να φορτώσει τα απαιτούμενα τρόφιμα και άφησε πίσω του άντρες του πληρώματος, οι οποίοι ήταν εξοδούχοι και δεν πρόλαβαν να επιστρέψουν. Οι διαταγές ήταν να διεξάγουν περιπολίες νοτιανατολικά της Ρόδου, στα ανοικτά της Κύπρου. Ο τηλεγραφητής του «Γλαύκος», Χαράλαμπος Γιακουβάκης κλήθηκε από τον κυβερνήτη στο γραφείο του και παρέλαβε έναν κουβά με μαύρη μπογιά και ένα πινέλο για να σβήσει από τον πυργίσκο του υποβρυχίου τα διακριτικά του (τον αριθμό S110).
Αποφασισμένοι να χτυπήσουν
Ο Βασίλης Γαβριήλ αναφέρει ακόμα στην απόρρητη έκθεση του, ότι την 21 Ιουλίου έχοντας οδηγίες να βρεθεί μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας, γνωρίζοντας ότι εξελισσόταν η τουρκική εισβολή, ετοίμαζε πολεμικά σχέδια. «Υπελόγισα» γράφει στην απόρρητη έκθεση «ότι αι τουρκικαί δυνάμεις αι οποίαι θα μοι απησχόλουν θα ήσαν, κατά εν τη μετακίνησην (TRANSIT) του Υποβρυχίου περίπου 4 υποβρύχια και εγγύς της Κύπρου περίπου 10 αντιτορπιλλικά, εξαιρουμένων βεβαίως των τουρκικών μεταγωγικών ως και των πλοίων επιφανείας και υποβρυχίων εταίρων κρατών. Ως εκ τούτου έπλευσα νοτιώτερον και εσκόπευα όπως εκτελέσω προσγείωσιν εις Κάβον Αρναούτι της Κύπρου και εν συνεχεία πλέων εγγύς των ακτών μέχρις του τομέως περιπολίας θα επιτιθέμην εναντίον παντός τουρκικού αντιτορπιλλικού και μεγάλου μεταγωγικού. Αντικειμενικός μου σκοπός κυρίως ήτο όπως διέλθω εκ του λιμένος της Κυρηνείας ένθα και θα έβαλον τας τορπίλλας εναντίον παντός στόχου ευρισκομένου εκεί και ανεξαρτήτως εθνικότητος. Όσον αφορά τα τουρκικά αντιτορπιλλικά τα οποία τυχόν θα συναντούσα κατά το TRANSIT, είχα αποφασίσει να τους επιτεθώ εφόσον διήρχοντο εις απόστασιν μικροτέρα των 10.000 υάρδων και υφίστατο πιθανότης εντοπισμού μου, δεδομένου ότι επίστευσα πως εφ όσον εντοπιζόμην υπό τουρκικού αντιτορπιλλικού θα μοι επιτίθετο. Εις το τομέα περιπολίας μου και ανεξαρτήτως της λήψεως διαταγής ενάρξεως ΠΥΡ είχον αποφασίσει όπως επιτίθεμαι εναντίον οιασδήποτε εθνικότητος πλοίου, κατά προτεταιότητα αντιτορπιλλικών, καθόσον η αναγνώρισης της εθνικότητος ενός στόχου, ιδίως εν νυκτί, αποτελεί ουτοπία».
Και ενώ ο κυβερνήτης είχε ξεκάθαρο στο μυαλό του το σχέδιο επιθέσεως κατά του τουρκικού στόλου, μόλις έφτασε στα 85 ναυτικά μίλια από τη Κύπρο, στις 9:30 το βράδυ της 21ης Ιουλίου, πήρε το σήμα ΑΝ4658, με το οποίο το Αρχηγείο Ναυτικού τον διέταξε να γυρίσει πίσω στη Ρόδο.
Οικογενειακή υπόθεση
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όταν ο κυβερνήτης του υποβρυχίου Γλαύκος, πήρε εντολές να επιστρέψει στη Ρόδο, καθυστέρησε έξι ολόκληρες ώρες να ανταποκριθεί. Όλα δείχνουν πως βασανιζόταν από την σκέψη αν πρέπει να παρακούσει τις οδηγίες και να χτυπήσει τους Τούρκους, γνωρίζοντας ότι επρόκειτο για μεγάλο ρίσκο αφού κάτι τέτοιο δυνατόν να οδηγούσε σε σύρραξη την Ελλάδα και τη Τουρκία. Γνώριζε επίσης ότι, στη Κύπρο βρισκόταν το ελληνικό αρματαγωγό «Λέσβος», που μετέφερε πολεμοφόδια και στρατιώτες της ΕΛΔΥΚ. Κυβερνήτης του «Λέσβος» ήταν ο Πλωτάρχης Ε. Χανδρινός, που είχε παντρευτεί την αδελφή του Βασίλη Γαβριήλ. Ο Χανδρινός είχε παρακούσει τις διαταγές του Αρχηγείου Ναυτικού και είχε βομβαρδίσει με τα πυροβόλα του πλοίου τουρκικές θέσεις στη Πάφο, δίνοντας την λανθασμένη εντύπωση στους Τούρκους, ότι η Ελλάδα απέστειλε αποβατικό στόλο. Την ώρα που ο κυβερνήτης του υποβρυχίου «Γλαύκος» σκεφτόταν αν θα χτυπήσει, ο τουρκικός στόλος και η τουρκική αεροπορία κυνηγούσαν τον Ε. Χανδρινό και αρματαγωγό «Λέσβος» το οποίο κατάφερε να διαφύγει μπαίνοντας σε σχηματισμό του 6ου Αμερικανικού Στόλου που έπλεε νοτίως της Κύπρου.
Ρότα και πάλι για Κύπρο
Τελικώς τα δύο υποβρύχια «Γλαύκος» και «Νηρεύς» συμμορφώθηκαν με τις οδηγίες και επέστρεψαν στη Ρόδο, χωρίς να εμπλακούν σε επιχειρήσεις στη Κύπρο. Όταν έφτασαν στη Ρόδομ οι κυβερνήτες Βασίλης Γαβριήλ και Ιωάννης Παναγιωτόπουλος, έλαβαν το σήμα ΑΝ4724 (22 Ιουλίου στις 7:30 το απόγευμα) με το οποίο το Αρχηγείο Ναυτικού τους διέτασσε να πλεύσουν και πάλι προς τη Κύπρο. Οι διαταγές ήταν να βρίσκονται σε πολεμική ετοιμότητα, αλλά να μην επιτεθούν εναντίον των Τούρκων, αν δεν λάβουν οδηγίες. Δεν θα χρειάζονταν όμως οδηγίες αν δεχόντουσαν επίθεση, στην οποία θα έπρεπε να απαντήσουν.
Στην άκρως απόρρητη έκθεση του, ο Πλωτάρχης Γαβριήλ σημειώνει πως και πάλι είχε σχέδιο για επίθεση. Και αυτό όμως το σχέδιο ακυρώθηκε, αφού όταν το υποβρύχιο βρέθηκε στα 45 ναυτικά μίλια από τη Κύπρο, στις 23 Ιουλίου στις 7:00 το απόγευμα διατάχθηκε να επιστρέψει και πάλι πίσω στη Ρόδο. Και σε αυτή τη περίπτωση καθυστέρησε 6 ώρες να απαντήσει στο σήμα. Έμαθε όμως ότι είχε συμφωνηθεί εκεχειρία και έτσι επέστρεψε πίσω στα ελληνικά χωρικά ύδατα, καθώς υπήρχαν φήμες για συγκέντρωση τουρκικών δυνάμεων στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από τα ελληνικά νησιά.
Άτολμοι και στον Αττίλα 2
Τον Αύγουστο του 1974 με την αποτυχία των συνομιλιών στη Γενεύη και ενώ κυβερνούσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, επικεφαλής της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, η Τουρκία ξεκίνησε τη δεύτερη φάση της εισβολής (Αττίλας 2) ώστε να επεκτείνουν το εύρος των εδαφών που είχαν καταλάβει, με προώθηση τω δυνάμεων τους μέχρι του σημείου που βρίσκονται έως σήμερα, καταλαμβάνοντας και την Αμμόχωστο.
Η κυβέρνηση Καραμανλή αποφάσισε να στείλει στη Κύπρο τα υποβρύχια «Τρίτων» και «Πρωτεύς». Το σήμα ΑΝ140600/8 δόθηκε στις 14 Αυγούστου στις 5:00 το πρωί. Τα υποβρύχια ξεκίνησαν και όταν στις 21:50 το βράδυ έπλεαν προς τη Κύπρο, πήραν νέο σήμα (ΑΝ5931) να επιστρέψουν και πάλι πίσω. Ήταν η τρίτη φορά που η Ελλάδα αποφάσιζε να εμπλακεί με ναυτικές δυνάμεις στις πολεμικές επιχειρήσεις στο Κύπρο και για τρίτη φορά, δίσταζε.
Η πιθανή απάντηση στο «αν»
Ο κυβερνήτης του υποβρυχίου «Γλαύκος» στην άκρως απόρρητη έκθεση του εξέφραζε την πεποίθηση του πως αν είχαν αφεθεί τα υποβρύχια να χτυπήσουν τον τουρκικό στόλο θα ανέτρεπαν τα σχέδια της Τουρκίας.
Γράφει ο πλωτάρχης Β. Γαβριήλ: «Κατά τη μετακίνησην του Υποβρυχίου προς Κύπρον, ήμουν πεπεισμένος ότι εφ όσον δεν δεκόπτετο ο πλους και ανελάμβανα δράσιν ομού μετά του υποβρυχίου ‘Νηρεύς’, αι απώλειαι τα οποιας θα επιφέραμεν εις τον εχθρόν θα ήσαν τόσαι ώστε να ηναγκάζετο να ματαιώσει την αποβίβασιν».
Το υποβρύχιο «Γλαύκος» από τις 16 Ιουλίου είχε φορτώσει 6 τορπίλες SST-4, συν 4 τορπίλες ΜΚ37.2 και ακόμα 3 τορπίλες ΜΚ37.3. Συνολικά μετέφερε 13 τορπίλες και κατά τους υπολογισμούς θα μπορούσε να βυθίσει – ακόμα και με ποσοστό επιτυχίας 50% – έξι έως επτά τουρκικά πλοία και άλλα τόσα το υποβρύχιο «Νηρεύς». Ένα τέτοιο πλήγμα ίσως είχε αλλάξει την ιστορία όπως την ζήσαμε.
Κ.Ε
